Có mấy loại phần mềm máy tính? (Phân loại trực tiếp)

Phần mềm máy tính đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc xử lý hoạt động máy tính. Mỗi một phần mềm đều sẽ mang những đặc tính riêng biệt ảnh hưởng đến hiệu suất và tính năng của thiết bị. Nếu bạn đang thắc mắc có mấy loại phần mềm máy tính? Lý do vì sao phải biết các loại phần mềm này? Nên đánh giá dựa vào những tiêu chí nào? Cùng hàng loạt câu hỏi khác sẽ được tiết lộ trong bài viết dưới đây.

1. Phần mềm máy tính là gì?

Phần mềm máy tính (Computer Software) là một tập hợp các chỉ thị hoặc câu lệnh được viết bằng một hoặc nhiều ngôn ngữ lập trình. Các chỉ thị hoặc câu lệnh này được sắp xếp theo trình tự nhất định cùng với các dữ liệu hoặc tài liệu liên quan nhằm tự động thực hiện một số nhiệm vụ, chức năng hoặc giải quyết các vấn đề cụ thể. Tất cả các chương trình chạy trên máy tính đều được gọi là phần mềm.

Những phần mềm này thực hiện chức năng của mình bằng các gửi các chỉ thị đi hoặc cung cấp dữ liệu để hỗ trợ các chương trình hoặc phần mềm khác.

Trước đây người ta tạo ra phần mềm máy tính bằng hệ số nhị phân 0 và 1. Nhưng vì tốn nhiều thời gian và công sức, đồng thời dễ xảy ra lỗi và không đảm bảo độ chính xác cao nên hợp ngữ đã được phát minh. Hợp ngữ sử dụng các từ gợi nhớ tiếng Anh để thay thế cho dãy số 0 và 1.

Mặc dù hợp ngữ vẫn chưa thực sự hiệu quả và không đáp ứng đầy đủ nhu cầu phần lớn người dùng máy tính, vì các câu lệnh của nó vẫn chưa mang ý nghĩa rõ ràng của các thao tác mà nó mô tả.

Từ những năm 1950, các lập trình viên đã nghiên cứu và xây dựng các ngôn ngữ lập trình mới, tạo ra các câu lệnh gần gũi hơn với ngu ngữ tự nhiên. Đây chính là sự ra đời của ngôn ngữ lập trình bậc cao.

Có thể bạn quan tâm Mtu là gì?

2. Vì sao nên biết cần phải có mấy loại phần mềm?

Việc biết có mấy loại phần mềm giúp bạn hiểu rõ hơn về cách công nghệ hoạt động và ứng dụng chúng một cách hiệu quả trong công việc và cuộc sống. Dưới đây là một số lý do quan trọng:

Hiểu rõ chức năng và ứng dụng

Phần mềm có nhiều loại khác nhau, mỗi loại phục vụ một mục đích riêng, như hệ điều hành, phần mềm ứng dụng, phần mềm hệ thống, phần mềm trung gian, phần mềm tiện ích, v.v

Biết các loại phần mềm giúp bạn lựa chọn đúng công cụ phù hợp với nhu cầu.

Tối ưu hóa hiệu suất công việc

Nếu hiểu về phần mềm, bạn có thể tận dụng tối đa các công cụ hỗ trợ công việc, từ soạn thảo văn bản, quản lý dự án đến lập trình hay thiết kế đồ họa.

Bảo trì và bảo mật hệ thống

Biết về phần mềm giúp bạn hiểu cách cập nhật, bảo vệ và khắc phục sự cố khi có vấn đề xảy ra. Hiểu sự khác biệt giữa phần mềm hợp pháp và phần mềm độc hại giúp tránh nguy cơ bảo mật.

Phát triển kỹ năng công nghệ

Nếu bạn muốn học lập trình hoặc làm việc trong lĩnh vực CNTT, hiểu về các loại phần mềm là nền tảng quan trọng.

Ngay cả khi không làm việc trong ngành công nghệ, việc nắm bắt kiến thức này cũng giúp bạn không bị lạc hậu trong thời đại số.

Tiết kiệm chi phí

Biết loại phần mềm nào miễn phí, phần mềm nào trả phí có thể giúp bạn đưa ra lựa chọn kinh tế hợp lý.

3. Phân loại phần mềm máy tính

3.1 Phần mềm hệ thống

Điều khiển và quản lý phần cứng, giúp hệ thống máy tính hoạt động trơn tru. Phần mềm hệ thống có các dạng chính như:

Hệ điều hành: Cung cấp tính năng và dịch vụ để điều khiển các chương trình khác chạy trên máy tính. Các thành phần chính của hệ điều hành gồm: Chương trình giám sát, bộ tải khởi động, vỏ và hệ thống.

Hệ thống xuất nhập cơ bản (BIOS – Basic Input/Output System): Đây là phần mềm được khởi chạy khi máy tính hoặc laptop được bật. BIOS đóng vai trò quan trọng trong quá trình khởi động máy tính bằng cách sắp xếp thứ tự ổ cứng để khởi động hệ điều hành, hiển thị tín hiệu lên màn hình và nạp driver cho các thiết bị ngoại vi để chúng sẵn sàng hoạt động khi máy tính khởi động.
Trình điều khiển thiết bị (Driver): Driver được xem như mối nối cho phần cứng và phần mềm. Đây là chương trình hoặc tập lệnh cho phép các chương trình máy tính và hệ điều hành tương tác với các thiết bị phần cứng.
Tiện ích (Utility Software): Đây là dạng phần mềm ứng dụng được thiết kế để hỗ trợ quá trình phân tích, tối ưu hóa và bảo vệ máy tính.

Ví dụ: Hệ điều hành (Windows, macOS, Linux), trình điều khiển thiết bị (driver), phần mềm quản lý ổ đĩa.

Có thể bạn quan tâm DSL (Digital Subscriber Line) là gì?

3.2 Phần mềm ứng dụng

Phần mềm ứng dụng được thiết kế để thực hiện các công việc cụ thể phục vụ nhu cầu người dùng. Phần mềm ứng dụng không phải mặc định được cài đặt và gắn liền trên hệ thống máy tính. Chúng là các chương trình riêng biệt mà bạn có thể tải về máy hoặc gỡ bỏ khỏi hệ thống.

Giao diện loại phần mềm này thường thân thiện với người dùng và đơn giản để sử dụng, mang lại nhiều tiện ích hấp dẫn cho quá trình sử dụng.

Ví dụ: Trình duyệt web (Google Chrome, Firefox), phần mềm văn phòng (Microsoft Office, Google Docs), phần mềm chỉnh sửa ảnh (Adobe Photoshop).

Có thể bạn quan tâm Phần mềm format ổ cứng

3.3 Phần mềm lập trình

Đây là phần mềm dành cho lập trình viên để phát triển các phần mềm khác. Phần mềm này là một tập hợp các công cụ hỗ trợ các nhà phát triển viết, gỡ lỗi và bảo trì phần mềm hoặc các chương trình khác. Những phần mềm này giúp tạo, kiểm tra và bảo trì các ứng dụng hoặc cương trình, đồng thời hỗ trợ dịch ngôn ngữ lập trình sang ngôn ngữ máy. Người dùng thường không sử dụng loại phần mềm này.

Ví dụ: Trình biên dịch (GCC, Visual Studio), phần mềm soạn thảo mã nguồn (VS Code, PyCharm).

Một số chức năng phổ biến của phần mềm lập trình:

Chỉnh sửa mã lỗi: Hỗ trợ lập trình viên viết mã với giao diện dễ sử dụng, kiểm tra cú pháp và đôi khi đề xuất tự động một số câu lệnh.
Biên dịch và liên kết: Chuyển đổi mã nguồn viết bằng ngôn ngữ lập trình thành mã máy hoặc mã trung gian, sau đó liên kết với các thư viện hoặc module khác để tạo thành một chương trình hoàn chỉnh.

Gỡ lỗi: giúp lập trình viên tìm và sử lỗi trong mã nguồn của họ.
Phân tích mã: Cung cấp phân tích về chất lượng mã, hiệu suất và các vấn đề khác.
Quản lý dự án: Hỗ trợ tổ chức và quản lý các tệp, tư mục và tài nguyên.
Hỗ trợ version control: Tích hợp với hệ thống quản lý phiên bản như Git để giúp lập trình viên quản lý các phiên bản khác nhau của mã nguồn.
Emulator và simulator: Cho phép lập trình viên kiểm tra chương trình trong môi trường giả lập, phù hợp cho việc phát triển phần mềm trên các nền tảng khác nhau.

Có thể bạn quan tâm Hotspot là gì? (Định nghĩa – Hoạt động – cách dùng)

3.4 Phần mềm miễn phí (Free Software)

Phần mềm miễn phí (Free Software) là phần mềm được cung cấp với quyền tự do sử dụng, sửa đổi và phân phối lại mà không bị hạn chế bởi bản quyền độc quyền. Khái niệm này được đưa ra bởi Richard Stallman và tổ chức Free Software Foundation (FSF) vào những năm 1980. Người dùng có thể sử dụng mà không cần trả phí, có thể có mã nguồn mở (Open-source).

Ví dụ: LibreOffice, VLC Media Player.

Một phần mềm được coi là phần mềm miễn phí nếu người dùng có đủ bốn quyền tự do cơ bản sau:

Tự do chạy chương trình vì bất kỳ mục đích nào.
Tự do nghiên cứu cách chương trình hoạt động và thay đổi nó để phù hợp với nhu cầu của mình (điều này yêu cầu mã nguồn phải được cung cấp).
Tự do phân phối lại bản sao để giúp đỡ người khác.
Tự do cải tiến phần mềm và công bố các cải tiến để cộng đồng cùng hưởng lợi (cũng yêu cầu quyền truy cập vào mã nguồn).

3.5 Phần mềm trả phí (Proprietary Software)

Phần mềm trả phí (Proprietary Software) là phần mềm thuộc quyền sở hữu của một cá nhân, tổ chức hoặc công ty. Người dùng chỉ có quyền sử dụng phần mềm theo các điều khoản được quy định bởi nhà phát triển, thường thông qua việc mua giấy phép (license) hoặc đăng ký sử dụng.

Ví dụ: Microsoft Office, Adobe Photoshop, Norton, Kaspersky, AutoCAD, CorelDRAW,…

Đặc điểm của Phần mềm trả phí (Proprietary Software):

Bản quyền và hạn chế truy cập mã nguồn: Mã nguồn của phần mềm không được công khai hoặc chia sẻ. Người dùng không thể sửa đổi hoặc phân phối phần mềm mà không có sự cho phép của nhà phát triển.
Yêu cầu mua hoặc đăng ký sử dụng: Người dùng cần trả phí để mua giấy phép hoặc sử dụng dịch vụ. Một số phần mềm áp dụng mô hình thuê bao định kỳ (subscription), ví dụ như Microsoft 365, Adobe Creative Cloud.
Hỗ trợ và cập nhật chính thức: Nhà cung cấp chịu trách nhiệm cập nhật, sửa lỗi và hỗ trợ kỹ thuật. Người dùng có thể nhận các bản nâng cấp miễn phí hoặc trả phí, tùy theo chính sách của nhà sản xuất.
Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ: Phần mềm được bảo vệ bằng các biện pháp như bản quyền (copyright), bằng sáng chế (patent) hoặc các cơ chế kiểm soát bản quyền số (DRM – Digital Rights Management).

Có thể bạn quan tâm Khám phá Anydesk là gì – Phần mềm hỗ trợ điều khiển từ xa hàng đầu

4. Tiêu chính đánh giá phần mềm máy tính là gì?

Tiêu chí đánh giá phần mềm máy tính thường dựa trên nhiều yếu tố khác nhau tùy thuộc vào mục đích sử dụng, đối tượng người dùng và yêu cầu cụ thể của phần mềm. Dưới đây là một số tiêu chí quan trọng:

Tính năng (Functionality): Có khả năng đáp ứng nhu cầu của người dùng từ chức năng cần thiết, hữu ích đến các tác vụ quan trọng theo đúng mục đích sử dụng.
Tính dễ sử dụng (Usability): Một phần mềm được đánh giá cao khi có giao diện thân thiện, dễ hiểu, dễ thao tác. Có hướng dẫn sử dụng rõ ràng, dễ tiếp cận, hỗ trợ nhiều ngôn ngữ.
Hiệu suất (Performance): Hiệu suất mượt mà, tốc độ xử lý nhanh không gây tiêu tốn quá nhiều tài nguyên và khả năng mở rộng của phần mềm.

Tính ổn định và độ tin cậy (Reliability & Stability): Phần mềm có ít lỗi trong quá trình sử dụng dĩ nhiên sẽ tạo được sự uy tín. Hơn nữa, khả năng tự phục hồi sau lỗi, ổn định khi chạy trong thời gian dài cũng là một tiêu chí vô cùng quan trọng.
Tính bảo mật (Security): Bảo vệ dữ liệu người dùng khỏi rủi ro (hack, virus, rò rỉ thông tin). Cơ chế xác thực, phân quyền chặt chẽ. Mã hóa dữ liệu quan trọng.
Tính tương thích và khả năng tích hợp (Compatibility & Integration): Hoạt động tốt trên nhiều hệ điều hành hoặc thiết bị khác nhau. Dễ dàng tích hợp với phần mềm hoặc hệ thống khác.
Khả năng mở rộng và nâng cấp (Scalability & Maintainability): Dễ dàng nâng cấp tính năng mới khi cần thiết. Hỗ trợ mở rộng theo nhu cầu của doanh nghiệp hoặc cá nhân. Cấu trúc mã nguồn dễ bảo trì.
Hỗ trợ và dịch vụ khách hàng (Support & Documentation): Có đội ngũ hỗ trợ kỹ thuật nhanh chóng và hiệu quả. Tài liệu hướng dẫn chi tiết, có thể dễ dàng tìm kiếm. Cập nhật thường xuyên và vá lỗi kịp thời.
Chi phí và giá trị (Cost & Value for Money): Giá cả hợp lý so với tính năng và chất lượng. Có phiên bản miễn phí hoặc bản dùng thử. Chính sách cấp phép rõ ràng, không có chi phí ẩn.

5. Hướng dẫn tải và cài đặt các phần mềm máy tính

Đối với hệ điều hành

Qúa trình cài đặt có thể thực hiện qua các phương pháp như WintoHDD, USB boot hoặc đĩa mềm được sử dụng để boot. Người dùng cũng có thể sử dụng Windows Update Assistant hoặc các công cụ hỗ trợ nâng cấp hệ điều hành để cài đặt (áp dụng với Windows 10 và Windows 11).

Đối với các phần mềm ứng dụng

Người dùng có thể truy cập trang chủ của từng ứng dụng hoặc các kho ứng dụng như Microsoft Store để tải xuống bộ cài đặt phần mềm. Sau khi tải xuống, người dùng chỉ cần cài đặt phần mềm và bắt đầu sử dụng. Cần lưu ý rằng máy tính của bạn cần đáp ứng các yêu cầu về hệ điều hành và thiết bị phần cứng như RAM, CPU, GPU…

Đối với các phần mềm độc hại

Để đảm bảo an toàn và hiệu suất của hệ thống, người dùng nên xóa bỏ các phần mềm độc hại. Cách tốt nhất là sử dụng phần mềm quét virus và mã độc để quét và xử lý các tệp độc hại này.

Có thể bạn quan tâm Test bàn phím: Bật mí 5 phần mềm online test nhanh, chuẩn xác

6. Câu hỏi liên quan đến có mấy loại phần mềm máy tính?

Sự khác biệt giữa phần mềm hệ thống và phần mềm ứng dụng là gì?

Trả lời: Phần mềm hệ thống giúp điều hành và kiểm soát hoạt động của máy tính. Phần mềm ứng dụng giúp người dùng thực hiện các công việc cụ thể như soạn thảo văn bản, duyệt web, nghe nhạc.

Phần mềm có thể được phân loại theo cách nào khác không?

Trả lời: Ngoài cách phân loại theo chức năng, phần mềm cũng có thể chia thành: Phần mềm thương mại (có bản quyền, trả phí như Microsoft Office). Phần mềm miễn phí (như VLC Media Player). Phần mềm mã nguồn mở (như Linux, LibreOffice).

Phần mềm hệ thống có vai trò gì?

Trả lời: Phần mềm hệ thống giúp quản lý tài nguyên phần cứng, cung cấp nền tảng cho các phần mềm khác hoạt động. Hệ điều hành là phần mềm hệ thống quan trọng nhất.

Ví dụ về phần mềm lập trình?

Trả lời: Một số ví dụ về phần mềm lập trình là Visual Studio Code, Eclipse, PyCharm, trình biên dịch GCC, Java Development Kit (JDK).

Phần mềm máy tính là nền tảng hỗ trợ thực hiện các công việc liên quan đến máy tính. Đến đây, bạn đã trả lời được câu hỏi có mấy loại phần mềm máy tính rồi đúng không? Hy vọng bài viết này sẽ hữu ích đối với bạn.

Nếu bạn muốn MUA/ THAY LINH KIỆN GIÁ SỈ hoặc LẺ hãy liên hệ chúng tôi. Đội ngũ nhân viên của LINH KIỆN MINH KHOA luôn sẵn sàng hỗ trợ quý khách 24/7.

LINH KIỆN MINH KHOA ĐANG Ở ĐÀ NẴNG